Ostatnie zmiany w przepisach dotyczących urządzeń transportu pionowego, sprawiły, że wiele kwestii jest wciąż niejasnych. W poniższym artykule postaramy się wyjaśnić obecny stan prawny dla urządzeń najczęściej używanych przez naszą branżę.

Wciągarki linowe, służące do pracy przy montażu rusztowań oraz prac ogólnobudowlanych, należą do szerokiej grupy urządzeń transportu pionowego. Definicję, sposób użycia i konserwację urządzeń definiuje szereg aktów prawnych, które prezentujemy poniżej:

• Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 122, poz. 1321, ze zm.) z późniejszymi zmianami.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. 2012 Nr 0 poz. 1468), wydane na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy o dozorze technicznym. 
• Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 21 maja 2019 r. w sprawie sposobu i trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych oraz sposobu i trybu przedłużania okresu ważności zaświadczeń kwalifikacyjnych, wydane na podstawie art. 23 ust. 5 ustawy o dozorze technicznym. 
• Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. 2018 poz. 2176)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 listopada 2014 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości opłat za czynności jednostek dozoru technicznego (Dz. U. 2014 poz. 1675), wydane na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy o dozorze technicznym.

Na początku podamy właściwą definicję urządzenia.  

Wciągarka to dźwignica przystosowana do pionowego podnoszenia ładunku za pomocą liny lub łańcucha z wykorzystaniem elementu chwytnego, zazwyczaj haka; przeznaczona do przemieszczania ładunków w pionie; konstrukcyjnie zazwyczaj przystosowana do jazdy po nieruchomym torze jezdnym w wersji stacjonarnej, zapewniającej pracę w jednym miejscu (bez możliwości przejazdu); zespół mechanizmów jest zabudowany na odrębnej konstrukcji nośnej, którą może stanowić rama stała, przesuwana lub przejezdna.

W przypadku pracy przy montażu oraz demontażu rusztowań najpopularniejszą wersją wciągarek linowych są urządzenia GEDA Mini 60s, GEDA Maxi 120s oraz GEDA Maxi 150s. Wszystkie spełniają warunki definicji wciągarki linowej jednofazowej, o udźwigu nie wyższym niż 1000 kilogramów.

Jest to bardzo istotne, ponieważ w myśl nowych przepisów dla wciągników, wciągarek, żurawi stacjonarnych z napędem elektrycznym jednofazowym o udźwigu do 1000 kg oraz wciągników i wciągarek ogólnego przeznaczenia z napędem ręcznym wszystkich mechanizmów o udźwigu do 2000 kg, ustalono formę dozoru uproszczonego. 

Oznacza to, że takie urządzenia nie wymagają zgłoszenia do Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) oraz do badań. Nie jest im również zakładana księga rewizyjna. Znacząco zmniejsza to koszty użytkowania takiej wciągarki. 

Pamiętać jednak trzeba, że dozór uproszczony nie oznacza, że urządzenie nie podlega pod UDT, jedynie nie jest tam zgłaszane. Nadal należy zapewnić konserwację przez osoby posiadające odpowiednie uprawnienia, czyli potwierdzone przez egzamin w UDT. Na szczęście bez problemu można znaleźć autoryzowane serwisy, które posiadają odpowiednią wiedzę, uprawnienia oraz dostęp do części zamiennych i eksploatacyjnych dla danego rodzaju wciągarki.

Kolejną istotną kwestią jest zmiana zapisu dotyczącego kwalifikacji osób uprawnionych do obsługi urządzenia. Do niedawna obsługujący musiał posiadać uprawnienia operatorskie potwierdzone egzaminem w UDT. Obecnie uprawnienia do obsługi nie są wymagane, należy jednak pamiętać o zapewnieniu właściwej obsługi zgodnie z dokumentacją urządzenia. Nowy przepis, mimo że bardzo korzystny dla właścicieli wciągarek, ma też drugie dno. 

Obecnie to wyłącznie właściciel odpowiada za prawidłowe użytkowanie urządzenia oraz za wyznaczenie odpowiedniej osoby do jego obsługiwania. Operator musi być zapoznany z dokumentacją wciągarki oraz przejść szkolenie stanowiskowe zgodne z bezpieczeństwem i higieną pracy. Uczulamy na zagrożenia płynące z użytkowania wciągarek bez prawidłowej Dokumentacji Techniczno-Ruchowej (DRT). W razie nieszczęśliwego wypadku trudno będzie udowodnić, że pracownik został właściwie przeszkolony, jeśli nie miał nawet możliwości zapoznać się z instrukcją użytkowania znajdującą się w DTR. 

Według § 58 rozporządzenia MG z dnia 21 października 2008 r., w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (wdrażającego do polskiego prawa wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE), dla urządzeń wprowadzanych po 2009 roku, DTR powinna zawierać następujące punkty:

1. Maszyna wprowadzana do obrotu lub oddawana do użytku musi być wyposażona w instrukcje.
2. Instrukcja powinna być sporządzona w co najmniej jednym języku oficjalnym Unii Europejskiej. Na takiej wersji lub wersjach językowych, zweryfikowanych przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, powinien być umieszczony napis „Instrukcja oryginalna”.
3.  Jeżeli „Instrukcja oryginalna” nie istnieje w języku lub językach oficjalnych państwa członkowskiego, w którym maszyna będzie użytkowana, tłumaczenie na ten język lub języki powinno zostać dostarczone przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela albo przez osobę wprowadzającą maszynę na dany obszar. Tłumaczenie powinno być opatrzone napisem „Tłumaczenie instrukcji oryginalnej”.
4. Maszyna powinna być wyposażona w „Instrukcję oryginalną” oraz, jeżeli ma to zastosowanie, w „Tłumaczenie instrukcji oryginalnej”.
5. W uzasadnionych przypadkach instrukcja konserwacji maszyny przeznaczona do korzystania przez wyspecjalizowany personel zatrudniony przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela może być napisana tylko w języku, którym posługuje się personel.
6. Treść instrukcji, oprócz opisu zastosowania zgodnego z przeznaczeniem, powinna również uwzględniać możliwe do przewidzenia niewłaściwe użycie.
7. W przypadku maszyn przeznaczonych do ogólnego stosowania, instrukcja powinna być sformułowana w sposób jasny, przejrzysty, umożliwiający wszystkim użytkownikom łatwe korzystanie z niej.

Wszystkie urządzenia produkowane przez GEDA posiadają DTR spełniającą powyższe wymagania. Pozwala to właścicielowi na odpowiednie przeszkolenie przyszłego operatora. Jest to o tyle istotne, że to właśnie operator odpowiada za codzienną konserwację urządzenia. Jest także zobligowany do obserwacji stanu technicznego urządzenia i natychmiastowej reakcji w przypadku, gdyby ten zagrażał bezpieczeństwu pracy.

W celu przybliżenia rodzaju prac przydzielonych przez producenta operatorowi oraz konserwatorowi, prezentujemy poniżej podział obowiązkowych czynności dla wciągarek GEDA.

Operator - czynności kontrolne określone przez Producenta wykonywane przez operatora: 

Kontrole przed rozpoczęciem pracy

1.1 Co najmniej raz dziennie kontrolować urządzenie pod kątem usterek i widocznych uszkodzeń - zauważone zmiany lub usterki natychmiast zgłaszać kierownictwu lub właściwej osobie. W razie potrzeby należy natychmiast zatrzymać i zabezpieczyć wciągarkę;

1.2 Przeprowadzić jazdę próbną i sprawdzić, czy na całym odcinku ruchu nie ma przeszkód;

1.3 Kontrola wyłączników krańcowych – wyłączniki krańcowe muszy być w pełni sprawne i powodować unieruchomienie wciągarki w przypadku zadziałania; 

Wciągarka musi zatrzymać się natychmiast, w przypadku, gdy:

− zostanie wciśnięty przycisk WYŁĄCZNIKA AWARYJNEGO 

− zadziała układ przeciw przeciążeniowy 

− wyłączy czujnik utraty naciągu liny 

1.4 Podczas jazdy próbnej sprawdzić linę stalową pod kątem uszkodzeń i zużycia;

1.5 Sprawdzić przewód sieciowy oraz przewody sterujące pod kątem uszkodzeń;

1.6 Oczyścić osłonę bębna (bęben linowy) (w zimie nie dopuszczać do gromadzenia się śniegu i lodu);

1.7 Utrzymywać obszar roboczy wokół maszyny w czystości.

Konserwator - czynności kontrolne określone przez Producenta wykonywane przez uprawnionych konserwatorów i znajdują się w DTR urządzenia jako plan . Dla przykładu, we wciągarkach linowych typu GEDA Mini 60S, GEDA Maxi 120S i GEDA Maxi 150S przegląd dokonywany przez konserwatora powinien odbywać się, co roku. Musi też zostać odnotowany w odpowiednim miejscu w DTR. Konserwator ma obowiązek opisać wykonane czynności, a także zapisać wszystkie przeprowadzone naprawy i wymiany części eksploatacyjnych. Przegląd sygnowany jest pieczątką z numerem uprawnień oraz podpisem Konserwatora. W przypadku powyższych urządzeń Konserwator, poza sprawdzeniem stanu technicznego wciągarki, musi dodatkowo:

2.1 Sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń na przewodach sterujących i przewodzie sieciowym;

2.2 Sprawdzić osadzenie styków i ewentualnie je dokręcić;

2.3 Sprawdzić ustawienie systemu przeciążenia;

2.4 Wykonać pomiar elektryczny przewodu ochronnego wg EN 60204;

2.5 Wykonać pomiar rezystancji izolacji stojana wg EN 60204;

2.6 Sprawdzić, czy w rozdzielni pod osłoną nie występują zanieczyszczenia, wilgoć lub pojawiły się przykopcone miejsca;

2.7 Sprawdzić, w razie konieczności ustawić szczelinę pomiędzy tarczami i przetestować hamulec silnikowy.

Jak możemy zauważyć na podstawie powyższego artykułu, aktualne przepisy są bardzo korzystne dla użytkowników wciągarek linowych.  Usunięto większość barier, które utrudniały legalną pracę przy użyciu tego typu rozwiązań. Powoli zbliżamy się w tym zakresie do państw Europy Zachodniej, w której mechanizacja pracy na budowie jest realnie wspierana przez ustawodawców. Wprawdzie jeszcze sporo zostało w tym zakresie do zrobienia, choćby w temacie lekkich dźwigów towarowych budowlanych do stawiania rusztowań i prac dociepleniowych, ale przynajmniej posuwamy się we właściwym kierunku.